Erdenet is een provincieplaats die ongeveer 30 jaar geleden is opgebouwd door communistische pioniers na de vondst van koper. De russen hebben samen met de mongolen een grote fabriek aangelegd en verschillende huizenwijken gebouwd.

Na 1990 zijn Russen vertrokken en is de fabriek deels in handen gekomen van de Mongoolse staat. De trein waarmee we reisden was een oude Russische trein, die alle karaktereigenschappen had van een echte trein: een fluit en rook uit schoorsteen. De landschappen zijn prachtig, door de uitgestrektheid kregen we echter ook een goed beeld van de vervuiling van Clan Bator, waarboven over de hele breedte een rookpluim hangt ten gevolge van de continu gestookte bruinkool voor het stedelijke verwarmingssysteem. In de ochtend kwamen we aan in Edernet, we werden van de trein gehaald door mars. Oyuntuya, het meest actieve lid van de groene partij. Vanuit het station werden we meteen gereden naar het grote pijnpunt van deze stad: een enorme dam tussen twee bergen in. Aan de voorkant zag hij er wel normaal uit, maar aan de ander kant gekomen, zagen we een uitzicht wat in Nederland gelukkig al heel wat jaren vrijwel niet meer voorkomt. Een enorme pijp met een doorsnee van ongeveer 1,5 m. waaruit continu al het afvalwater van de koperfabriek stroomt. Naast de grote pijp over de hele lengte van de dam allemaal hulp-pijpen die allemaal ook stromen vuil water loosden. Achter de dam verzamelt zich zo een groot meer van afvalwater dat opdroogt en de koperafzettingen zijn zichtbaar over een afstand van rond een kilometer. Tussen deze pijpen scharrellen dan nog wat varkens.

Kopervervuiling in Erdenet.

Naast de structurele vervuiling van koperafzetting die in de hele vallei zichtbaar zijn, is het waterverbruik van de fabriek het ander grote probleem - de vallei verdroogt en het water dat toch onder dam via het grondwater doorsijpelt, is ontzettend vervuild en niet drinkbaar. Voor de vele herders en boeren is het gevolg dat ze drinkwater moeten kopen en dat het vee niet groeit zoals zou moeten. Naast deze structurele vervuiling zijn er ook nog de incidenten in de fabriek waardoor incidenteel grote hoeveelheden vuil geloosd worden. In de droge lente en herfst ontstaan er veel stofstormen die de koperafzetting over de wijde omgeving verspreiden.

Pratend met mrs. Oyuntuya begrepen we dat het heel moeilijk was om de bevolking actief te krijgen hiervoor, iedereen is er wel van overtuigd dat dit zo niet kan en het niet goed is, maar er is weinig activisme. Er zijn een paar jaren geleden acties georganiseerd; demonstraties, handtekeningacties, projecten met de kinderen op de school. Er is enigszins geïnvesteerd in milieumaatregelen, maar de dam en de open lozing van het water is gebleven. De fabriek de grootste werkgever van deze stad; en dus ook machtig; 49% van de fabriek is nog van de Russen en 51% van de Mongoolse staat - en dus van de partij die op dit moment nog de grootste is. Na dit bezoek aan de dam legden we achtereenvolgens bezoeken af aan een herder in een gebied dat leegloopt door de structurele vervuiling, aan een gezin op het land die er van oudsher woont en door de verdroging van het land grote last heeft van de zandstormen. Zeer informatief was het bezoek aan de streekdokter die was gevestigd in een voormalige kolchoz; hij vertelde dat er op dit moment verschillende onderzoeken over de gevolgen van de vervuiling gaande zijn, maar dat heel direct in de lente en zomer er de meeste problemen ontstonden door de verdroging en de stofstormen. Op de lange termijn zag hij bij veel fabriekarbeiders longziekten, nier en leverproblemen en hoge bloeddruk.

Ongerepte natuur?

De dieren die in dit gebied worden geboren zijn wel structureel kleiner en hebben ook vaak longproblemen en nierstenen en tandaandoeningen. Het werkbezoek in Erdenet kende een vol programma. We hebben overheidsdiensten en inspecteurs gesproken over de milieueffecten van de kopermijn. Wat opviel was de machteloosheid om verandering teweeg te brengen. Iedereen weet dat de gevolgen voor de natuur enorm zijn, dat er een andere oplossing gezocht moet worden om de stofwolken tegen te gaan. Maar ja, de mijn is in handen van de Russische en Mongoolse staat en brengt inkomsten op. Er wordt mondjesmaat geïnvesteerd in milieumaatregelen, maar tegelijkertijd in productieverhoging zodat de vervuiling uiteindelijk weer toeneemt. Aan het eind van het werkbezoek werden wij uitgenodigd om in een kort tv-interview onze indrukken van Mongolie en van de milieuproblemen in Erdenet weer te geven. Met lastige vragen over hoe Nederland de vervuiling van de mijnindustrie heeft weten te verminderen. Wij hebben geprobeerd het groene internationale gedachte uit te dragen en vooral niet al te betweterig over te komen. De opnames gaan natuurlijk ook gebruikt worden in de politieke zendtijd van de Mongolian Green Party.